Cijene električne energije na berzama su rekordno visoke posljednjih dana. Izuzetno visoke temperature širom Jugoistočne Evrope, koje su danima oko 40 stepeni Celzijusa, povećale su potrošnju električne energije, ali stručnjaci to ne vide kao glavni razlog za rekordan rast cijena na berzama od 50 do čak 170 posto.
Oni uzroke vide, prije svega, u smanjenju prijenosnih kapaciteta između Evrope i Mađarske, ali i između Srbije i Mađarske i Bugarske i Rumunije, te u kašnjenju u dostizanju pune proizvodnje nuklearne elektrane Kozloduj, smanjenoj proizvodnji termoelektrana na ugalj, kao i izvozu umjesto uvoza iz Ukrajine, piše Balkan Green Energy News.
Najveći skok cijene električne energije je zabilježen na mađarskoj berzi HUPX za isporuke u satima od 20 do 23 gdje su cijene dostizale i nevjerovatnih 940 eura za megavat-sat (MWh) u odnosu na oko 350 eura prethodne sedmice. Prosječna cijena na dan-unaprijed tržištu u toku prošle sedmice bila je oko 200 eura po MWh, dok je u sedmici prije bila oko 120 eura. Ovakve cijene električne energije na mađarskoj berzi nisu zabilježene od 2022. godine kada je bila energetska kriza.
Rekordne cijene električne energije i na berzama u regionu
Talas je odmah zahvatio Rumuniju, gde je satna cijena na berzi OPCOM dostizala 700 eura (prethodne sedmice najviša je bila oko 350), i Bugarsku gde je na IBEX-u bila oko 500 eura (365 eura). A, onda se proširio i na Grčku, Hrvatsku, Srbiju.
U Hrvatskoj je cijena na CROPEX-u dostigla 390 eura, a Srbiji na SEEPEX-u je prešla 400 eura (prethodne sedmice najviša cijena je bila 125 eura). Smirivanja teško da će biti jer se toplotni talas nastavlja i ove sedmice, a uzroci koji sada dovode do visoke cijene električne energije neće biti otklonjeni.
Marko Kosorić, ekspert za trgovinu električnom energijom u Jugoistočnoj Evropi iz firme Balkan Energy, kaže da je analiza koju je uradio pokazala da su visoke cijene električne energije posljedica mnogih faktora.
„Visoke cijene se samo delimično mogu opravdati većim uvozom usljed toplotnog talasa, ali to nije dovoljno opravdanje“, kaže Kosorić.
Mađarska nema veći uvoz, ali ima mnogo veće cijene električne energije nego u sličnim uslovima tokom toplotnog talasa 2021.
On kaže da vrijedi uporediti ovaj toplotni talas (od 8. do 10 jula) sa toplotnim talasom u julu 2021. (od 27. jula do 30. jula), koji je imao prilično slične temperature.
„Tačno je da je prosječna cijena na berzi HUPX-u bila izuzetno visoka, ali uglavnom samo zbog dva sata, H20 i H21. Da li su ti sati bili stresni, posmatrajući samo veličinu uvoza Mađarske? Uvoz električne energije same Mađarske u H20 i H21 nije bio veći nego tokom toplotnog talasa jula 2021. Dakle, mađarsko tržište nema veći uvoz nego ranije, ali ima mnogo veće cijene električne energije nego u sličnim uslovima tokom toplotnog talasa 2021.“, navodi Kosorić.
Njegova analiza pokazuje da potrošnja Jugoistočne Evrope, u koju ubraja Mađarsku, bivšu SFRJ, Rumuniju, Bugarsku, Grčku i Albaniju, nije mnogo veća u toplotnom talasu 2024. nego što je bila 2021. samo do 800 MW veća u satima H20-H24.
Energija za cijeli region dolazila je iz centralno-zapadnog dijela Evrope u oba toplotna talasa i to preko austrijsko-slovenačke, austrijsko-mađarske, slovačke-mađarske i italijansko-JIE granice.
Međutim, kako ističe Kosorić, nominovani tokovi iz Centralno-zapadne Evrope preko austrijskih i slovačkih granica ka ovom regionu u satima H20-H24 su bili za 800 MW manji u tokom ovog toplotnog talasa nego 2021., iako je sada na tim granicama Flow Based Market Coupling mehanizam – koji bi trebalo da omogući veće prekogranične razmjene energije.
„To pokazuje da je efektivni kapacitet mreže iz Centralno-zapadne Evrope bio niži nego u 2021. i to je najviše neočekivani faktor koji se desio od 8. jula 2024. koji je podstakao ekstremne cijene električne energije na berzi HUPX“, ističe Kosorić
Nije samo problem u prijenosnoj mreži
Ali, nije samo problem u prenosnoj mreži. Na svim berzama, kako se vidi u analizi, su postignute visoke cijene, koje bi mogle da budu posljedica više faktora.
Uvoz regiona ove godine jeste bio isti kao 2021., ali su mnoge stvari drugačije. Tako je 2021. region u prosjeku uvozio 700 MW energije iz Ukrajine, a sada izvozi 800 MW u Ukrajinu i Moldaviju.
Izgubljena je i, kako kaže Kosorić, „jeftina“ energija iz termoelektrana na ugalj, pa su sada kapaciteti za 2.000 MW manji. U isto vrijeme i blok od 1.000 MW u NE Kozloduj imao je tri sedmice odložen ulazak na mrežu, a onda je započeo sinhronizaciju 8. jula i dostigao stabilnu punu proizvodnju tek popodne 10. jula.
Na kraju, Kosorić zaključuje da se može reći da su trenutne cijene u satima H20, H21 i H22 na berzi HUPX posljedica nemogućnosti mreže da fizički isporuči dodatnu energiju na mađarsko i rumunsko tržište, kao i da nisu vezane za realne troškove proizvodnje energije.
Šta očekivati u narednim sedmicama
Kosorić ne očekuje značajnije promjene narednih sedmica.
„Ova sedmica će biti još toplija nego prošla, bez drugih bitnih strukturnih promjena, pa će region ostati veoma osjetljiv. Ograničenja prijenosne mreže mogu postati još jača u okviru FBMC mehanizma zbog remonata na mrežama u centralnoj Evropi, proizvodnja u hidroelektranama opada, a proizvodnja iz solarnih elektrana je na maksimumu“, poručuje Kosorić.
